ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Μαθιά (329 κάτοικοι το 2001) αποτελεί χωριό και ομώνυμο Δημοτικό διαμέρισμα της επαρχίας Πεδιάδας στο Δήμο Καστελλίου του Νομός Ηρακλείου. Βρίσκεται στις δυτικές προσβάσεις του όρους Αφέντης, σε υψόμετρο 1.578 μ. από τα Λασιθιώτικα βουνά, γύρω στα 45 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, οικόσιτη και νομαδική. Κύριο προϊόν είναι το λάδι και η σταφίδα, όπως επίσης και τα κτηνοτροφικά φυτά.

Παράγονται επίσης διάφορα φρούτα, μεταξύ των οποίων φημίζονται τα μαθιανά σύκα. Από την ορεινή έκταση υπάρχουν δάση πρίνων, σφενδάμων κλ.π. Ιεροί ναοί είναι Των Αγ.Πάντων, ο οποίος εγκαινιάστηκε το 1909, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με τοιχογραφίες καλά διατηρημένες μεταξύ των οποίων τιμωρίες κολασμένων, του Αγίου Γεωργίου, με τοιχογραφίες επίσης.

Το όνομα πιστεύεται ότι προέρχεται από το βαπτιστικό όνομα Mattia, το θηλυκό του Matteo (Ματθαίος) το οποίο αναφέρεται στο συμβόλαιο του 1592: Η έκλαμπρος κυρά Ματτία Κορνέρ. [Κρητ. Χρον. ΙΘ,' 141] διότι πιθανόν να ανήκε ως φέουδο σε μια Ματία, που από την κρητική διάλεκτο λέγεται Μαθιά (Μαθιός).

Στη θέση Σταυρόπλακα ανακαλύφθηκαν Μεσομινωικοί τάφοι και πιθάρια. Στη θέση Καταλύματα, ΒΔ του χωριού βρέθηκε οίκημα με πίθους χρονολογημένους από την Υστερομινωική Περίοδο και από απόσταση 200 μ. διαπιστώθηκε η ύπαρξη σημαντικού οικισμού με ισχυρά κτήρια πολυδώματα. (Κρητ. Χρον. ΙΑ΄334).Αναφέρεται το 1583 Mathia' με 144 κατ. (Καστροφύλακας, Κ95).